Dünyada 1900 yılının başından bu yana yaşanan yaklaşık yüz salgın hastalık tahmini olarak 110 milyondan fazla insanın ölümüne sebep oldu.
tarih boyunca yaşanan önemli salgın hastalıkları ve dünya nüfusuna etkisini derledi. Özellikle Avrupa nüfusunun önemli ölçüde ölüm sebeplerinden biri olan salgınlar kıta tarihine etki etti.
Bugün yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınında Amerika kıtasıyla en fazla kayıp veren kıta olan Avrupa, geçmişteki salgınlardan da fazlasıyla nasibini aldı.
Kovid-19 ölüm ve vaka sayılarına bakıldığında Avrupa’dan 4 ülke ilk 10’da yer alırken 1300’lerin ortalarında 10 yıl boyunca kıtayı kasıp kavuran veba salgınının Avrupa nüfusunun yüzde 30’u ila 60’ının ölümüne sebep olduğu tahmin ediliyor.
Küçük ve büyük çaplı salgın hastalıklar ise 1900’lerin başından bu yana dünyanın çeşitli bölgelerinde 110 milyondan fazla can alırken tarihte görülen en büyük salgınların başında veba ve İspanyol gribi geliyor.
İngilizcede salgın ve veba aynı kelime
Bugün İngilizce’de veba anlamına gelen “Plague” kelimesi aynı zamanda salgın hastalık anlamına geliyor. Vebaya yakalananların vücudunun karardığı ve ortaya çıktığı 14. yüzyılda tedavisi bulunmadığı için bu hastalık Kara Ölüm olarak anılıyor.
Çin’de ortaya çıkan ve Moğol istilacıların vebalı cesetleri mancınıklarla kuşattıkları kalelere atması sonucu Avrupa’ya yayılan hastalığın sadece bu kıtada 10 yılda 75 milyona yakın can aldığı tahmin ediliyor.
Vebanın dünya genelinde ise 200 milyon insanın ölümüne sebep olduğu düşünülürken Avrupa’da 1700’lere kadar çeşitli dönemlerde veba salgınları yaşandı.
Bunlar arasında en önemlisi ise Londra’da 1665 yılında ortaya çıktı. Sadece bir yılda yaklaşık 100 bin can alan hastalık o dönemde Londra nüfusunun yaklaşık yüzde 15’ini yok etti.
Çiçek hastalığı Kızılderililerin sonu oldu
Dünyada vebadan sonra en çok ölüme sebep olan salgın hastalığın ise çiçek hastalığı olduğu tahmin ediliyor. Tarihin çeşitli dönemlerinde Asya ve Avrupa’da yüz binlerce insanın ölümüne neden olan hastalık, 18. yüzyılda Avrupa’da yılda 400 bine yakın can alırken sadece İsveç’te doğan çocukların yüzde 10’unun çiçek hastalığından öldüğü biliniyor.
Dünya genelinde 25 milyondan fazla insanın ölümüne sebep olduğu düşünülen hastalık aynı zamanda Amerika kıtasının keşfedilmesiyle bu hastalığa bağışıklığı olmayan Kızılderililerin de yok olma sebeplerinin başında geliyor.
Amerika kıtasında Avrupalılarla temas eden Kızılderililerin yüzde 90’ının ölümüne sebep olan çiçek hastalığı, Avustralya’nın keşfedilmesiyle buradaki yerli halkın da başlıca ölüm sebepleri arasında yerini aldı.
İspanyol gribine yakalanlar arasında Atatürk de var
İspanyol gribi, aslında ilk olarak ABD’de tespit edilmiş olmasına rağmen bu ismi, Birinci Dünya Savaşı’nda tarafsız olan İspanya medyasında salgınla ilgili hastalıkların sık yer bulmasından ve İspanyol Kralı’nın da bu hastalığa yakalanmasından alıyor.
Dünya tarihinin en büyük salgınları arasında sayılan İspanyol gribi, 1918-1920 yılları arasında 18 ay boyunca etkisini gösterdi ve dünya genelinde 50 milyona yakın insanın ölümüne sebep oldu.
Salgın nedeniyle Fiji Adası’nın yüzde 14’ü iki hafta içinde hayatını kaybederken aralarında Max Weber ve Gustav Klimt’in de bulunduğu birçok tanınmış isim hastalığa yakalandı.
Dünya genelinde 500 milyon insanın yakalandığı tahmin edilen hastalığa, Tıp Profesörü Metin Özata’nın “Atatürk ve Tıbbiyeliler” kitabında verilen bilgilere göre, Mustafa Kemal Atatürk de Samsun’a çıkışı öncesinde yakalandı ve hastalığı Beşiktaş Akaretler’deki evinde atlattı.
1 milyondan fazla can alan kolera, Yemen’de hala etkisini sürdürüyor
Tedavisi bugün çok basit olan koleranın da 1817’den bu yana dünya genelinde 1 milyondan fazla insanın ölümüne sebep olduğu düşünülüyor.
İlk olarak 1817’de Hindistan’da ortaya çıkan hastalık, bugüne kadar 10 dalga yaşasa da ilk 6 dalgada 1 milyona yakın can aldı. Balkan Savaşları sırasında Osmanlı askerlerine de bulaşan hastalık bağırsak yollarında ortaya çıkıyor.
Türkiye’de son olarak 1970’lerde can alan hastalık bugün Yemen’de hala ölümlere neden oluyor. Ülkede 2016’da başlayan salgının 3 binden fazla kişinin yaşamına mal olduğu tahmin ediliyor.
Son salgın 550 binden fazla can aldı
Dünya, 2019’un son günlerinde Çin’in Vuhan kentinde çıkan yeni bir hastalıkla yeniden küresel salgın gerçeğiyle tekrar yüzleşti. Solunumu güçleştirerek ölüme sebep olan bulaşıcı Kovid-19, dünyaya hızla yayıldı ve bugüne kadar 550 binden fazla insanın ölümüne sebep oldu.
Salgının yayılmasını önlemek amacıyla sınırların kapatıldığı, sosyal ve ticari hayatın durdurulduğu dünyada 12 milyonu aşkın insan virüse yakalandı.
Amerika ve Avrupa başta olmak üzere tüm dünyada etkili olan virüsün tedavisi veya aşısı henüz bulunamadı.
HIV 40 yılda 35 milyon can aldı
Bağışıklık sistemini çökerterek insan vücudunun hastalıklara karşı dirençsiz hale getiren HIV virüsü ve son evresi olan AIDS, ilk olarak 1981’de ABD’nin New York ve California eyaletlerinde ortaya çıktı.
Bugüne kadar yaklaşık 35 milyon kişinin hayatını kaybetmesine neden olan virüsün kan yoluyla, cinsel yolla veya virüs pozitif anneden bebeğe geçtiği biliniyor.
Birleşmiş Milletler HIV/AIDS Ortak Programının (UNAIDS) yayımladığı rapora göre, 2019 itibarıyla dünyada toplam 38 milyon kişinin HIV taşıdığı ifade edilirken virüsün şempanzelerdeki bağışıklık sistemi hastalığına sebep olan SIV virüsüne benzerliği dikkati çekiyor.
Bilim adamları HIV’nin, Afrika’da eti için öldürülen şempanzelerden insanlara bulaşmış olma ihtimali üzerinde duruyor.
11 yılda 200 bin insan domuz gribi nedeniyle öldü
Domuz gribi olarak bilinen ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından “Geniş çaplı salgın” olarak tanımlanan “İnfluenza H1N1”, insanlarda ağır atlatılan bir grip olarak önce Meksika ve ABD’de ortaya çıktı.
Bilim insanları tarafından insanlarda görülen grip ile domuz ve kuşlarda görülen grip hastalığının karışımı olarak nitelendirilen hastalığın 2009’da salgına neden olmasıyla dünyada 200 bin insanın hayatını kaybettiği tahmin ediliyor.
Ebolaya yakalananların ölüm oranı yüzde 50 ila 90 arasında
Oldukça bulaşıcı ve öldürücü olan Ebola ilk kez 1976’da Orta Afrika’da ortaya çıktı. Adını Afrika’daki bir nehirden alan Ebola DSÖ verilerine göre hastalığın görüldüğü ilk yıl olan 1976’da Kongo’da 318 ve Sudan’da 284 kişiye bulaştı.
Bugüne kadar farklı dönemlerde ve farklı ülkelerde birçok kez yeniden ortaya çıkan virüsün, 11 bin kişinin ölümüne neden olduğuna inanılıyor.
Kan ve cinsel yolla bulaşan virüsten kurtulanların dahi iki ay sonra bile hastalığı yaydığı hastalıkla ilgili bilgiler arasında yer alırken bu hastalığın da domuz ve yarasa gibi hayvanlar aracılığıyla insanlara bulaştığı düşünülüyor.
İlk ortaya çıktığı günden bu yana Afrika’da 1400’ün üzerinde can alan virüs yüzde 50 ila 90 oranında ölüme neden olurken kesin bir tedavi ise hala bulunabilmiş değil.
