Rus ekonomisi geçtiğimiz yıl birçok rekor kırarak hem gurur kaynağı oldu hem de ülke için bir meydan okuma yarattı. Rus resmi haber ajansı RIA Novosti, gelecekte önemli etkileri olacak 10 ana olayı derledi.
Çöküş yerine büyüme
Rusya’nın 2023 yılı Gayri Safi Yurtiçi Hasıla büyümesine ilişkin resmi tahmin Ekonomik Kalkınma Bakanlığı tarafından yüzde 2,8 ve Merkez Bankası tarafından yüzde 3 olarak açıklanmıştı ancak Devlet Başkanı Vladimir Putin nihai rakamın tüm beklentileri aşarak yüzde 3,5 olacağını söyledi. Bu büyümeyi tetikleyen temel faktörler, işlenmiş üretim, inşaat ve tarım sektörleri ile yüksek tüketici talebi oldu.
Yetkililer başlangıçta görevlerinin en azından çöküşü önlemek olduğunu düşünüyorlardı. Kremlin basın sözcüsü Dmitriy Peskov, “Bir çöküş tehdidi vardı. Gerçekten de bu çöküşü önlemek için tüm kaynakları ve iç kuvvetleri seferber etmek zorunda kaldık” dedi.
Yetkililere göre, önümüzdeki yılın temel zorluğu, ekonomik büyümeyi desteklemek ve ekonominin aşırı ısınmasını önlemek olacak.
Rekor işsizlik
2023’te Rusya’da işsizlik rekor düzeyde düşük oldu. Ekim ayında ekonomik olarak aktif nüfusun işsizlik oranı yüzde 2,9’a geriledi. Bu rakam, dünyadaki en düşük oranlardan biri.
İşletmeler için bu durum sorun yaratıyor, çünkü işletmelerin iş gücüne olan talepleri sürekli artıyor. Bu durum, en fazla personel eksikliği yaşanan sektörlerde maaşların yükselmesi anlamına geliyor. Diğer sektörlerde ise yeniden eğitim ve nitelik artırma ihtiyacını beraberinde getiriyor.
Rusya’nın düşük doğum oranlarıyla başa çıkabilmek için göçmenleri çekmesi gerekecek. Ancak, yetkililer, işçi göçmenlerinin sorunu çözmeyeceğini kabul ediyor. Temel zorluğun, iş gücü verimliliğinin artırılması olduğunu düşünüyorlar.
Rekor seviyede yumurta fiyatları
Yıl sonu değerlendirmesinde, Devlet Başkanı, Rusya’daki enflasyonun yüzde 7,5’in üzerinde, yaklaşık olarak yüzde 8 olabileceğini, ancak hükümetin bu oranı yüzde 4 hedefine düşürmeyi planladığını ifade etti.
Bu hedefe ulaşmak için Merkez Bankası sert bir politika izliyor ve yılsonu itibariyle temel faiz oranını yüzde 16’ya yükseltti. Merkez Bankası temel faiz oranını gelecek yılın ortasına kadar da bu seviyede tutmayı planlıyor.
Hükümet, sırasıyla, belirli pazarlarda noktasal önlemler alıyor. Bu bağlamda, yılın sonunda rekor seviyelere çıkan yumurta fiyatları nedeniyle, 1,2 milyar adede kadar olan yumurta ithalatına getirilen vergi hükümet tarafından sıfırlandı.
Yakıt krizi
2023 yılında Rusya, gerçek bir enerji krizi yaşadı. Benzin ve dizel fiyatları bahardan itibaren yükselişe geçti, eylülde tarihi zirvelere ulaştı, birçok bölgede ise yakıt sıkıntısı ortaya çıktı.
Bu durum, dünya piyasasındaki petrol ve petrol ürünleri fiyatlarının yükselmesinden kaynaklandı ve bu da iç piyasa tedariklerine olan ihracatı daha karlı hale getirdi. Aynı zamanda Maliye Bakanlığı, durumu dengelemek amacıyla kullanılan düzenleyici mekanizmayı düzeltme kararı aldı ve bütçeden petrol şirketlerine yapılan ödemeleri yarı yarıya azalttı.
Sonuç olarak, hükümet aşırı bir önlem olarak yakıt ihracatını tamamen yasakladı. Fiyatlar aşağı yönlü hareket etti ve ihracatçılar için rahatlama başladı. Maliye Bakanlığı, düzenlemesini bir ay sonra düzelttiği düzenleyici mekanizmayı geri getirdi. Ancak krizin tekrarlanmaması için yetkililerin yeni çözümler aramaları gerekecek.
Döviz kontrolü
Rus rublesinin döviz kuru, Moskova Borsası’nda işlem gören başlıca para birimleri karşısında 2023 yılını neredeyse sürekli bir düşüşle geçirdi. Bu çerçevede, Merkez Bankası ve Maliye Bakanlığı, Rusya’da döviz kısıtlamaları getirilmesi gerektiği konusunda tartışmaya başladı.
Ancak geçen yılın sonuna göre doların rubleye karşı neredeyse 1,5 kat değer kazandığı sonbaharda, 2023 yılı boyunca görülen en yüksek seviyeye çıkarak anlık olarak 102 rubleyi aşmasıyla birlikte, yetkililer döviz kontrol önlemlerini devreye aldı. Bu önlemler arasında ihracatçıların döviz gelirlerini zorunlu olarak satmalarını şart koşan düzenlemeler de bulunuyor.
Önlemler işe yaradı. Aralık ayında döviz kuru dolar başına 90 ruble civarında sabitlendi. Ancak şimdi asıl soru, geçici döviz kısıtlamalarının sona ereceği önümüzdeki ilkbaharda ne olacağı.
Bütçe harcamalarındaki rekor
2023 yılında Rusya Federasyonu’nun bütçe harcamaları tarihi bir rekora ulaştı ve Maliye Bakanlığı’nın ön değerlendirmesine göre 29 trilyon rublelik plana karşılık 32,2 trilyon rubleye ulaştı.
Bütçe gelirleri, beklentilerin üzerinde gerçekleşen hem petrol ve gaz gelirleri hem de petrol ve gaz dışı gelirler sayesinde Maliye Bakanlığı’na devlet finanslarının istikrarını koruma şansı verdi. Yıl sonunda bütçe açığının, öngörülen yüzde 2 GSYH yerine, tahmin edilenin altında, GSYH’nin yüzde 1,5’in altında olması bekleniyor.
Harcamaların önceliği kesinlikle savunma ve güvenlikti. Ancak altyapıya yapılan yatırımlar, özellikle de Ulusal Kalkınma Fonu’ndan kaynaklananlar da unutulmadı. Maliye Bakanlığı, yıl sonunda Ulusal Kalkınma Fonu’nun toplamının 11,9 trilyon rubleye ulaşmasını bekliyor. Bu rakamın içinde projelere yatırılmamış serbest fonların ise 4,7 trilyon ruble olacağını öngörüyor.
Fazla kâr vergisi
2021-2022 yıllarında elverişli dış koşullarda iyi kar elde eden büyük işletmeler, fazla kârlarını bütçe ile paylaşmak zorunda kaldılar. Şirketler 2024 yılında bu yıllarda elde ettikleri fazla kârın yüzde 10’unu ödemeyi ya da 2023 yılında bu miktarın yarısı kadar bir teminat ödemeyi tercih edebilirler.
Çoğu şirket ikinci seçeneği tercih etti. Aynı zamanda, ödemeden elde edilen hazine gelirleri şimdiden Maliye Bakanlığı’nın beklentilerini aşarak 315 milyar rubleye ulaştı.
Ancak iş dünyası bu tür bir defaya mahsus ödeme deneyiminden hoşlanmadı. Rusya Sanayiciler ve Girişimciler Birliği Başkanı Aleksandr Şohin, Rusya Devlet Başkanı ile yaptığı görüşmede iş dünyasının kâr vergisi artışına bile hazır olduğunu ancak bunun vergi politikasının daha öngörülebilir olması koşuluyla yapılabileceğini söyledi.
“Gri blogcu” avı
Bu yıl Vergi Dairesi, Rusları milyoner blog yazarlarına karşı yüksek profilli davalarla şaşırttı. Bu davaların etkileyici kılan şey, eğitim kursları, eğitimler ve maratonlardan elde edilen gelirlerden kaynaklanan vergi ödememe iddialarıyla ilgili talep edilen miktarlardı. Her bir sanık için bu talepler yüz milyonlarca rubleye ulaşıyordu ve bazı durumlarda bir milyara kadar çıkıyordu.
Ekonominin ve vergi sisteminin dijital dönüşümü, iş dünyası için yeni oyun koşulları belirliyor ve bunlardan en önemlisi şeffaflık.
Bütçe konsolidasyonu koşullarında, mali kurumlar idari konulara büyük bir dikkat gösteriyor. Önümüzdeki yıllarda bu eğilim daha da yoğunlaşacak ve “her şey serbest” şeklinde çalışmaya alışkın olan girişimcilerin kendi çıkarımlarını yapmaları gerekecek.
Gönüllü kısıtlamalar
2023 yılında Rusya OPEC+’ya küresel petrol piyasasını düzenlemek için gönüllü üretim kesintileri önerdi ve kotalarının ötesinde ek taahhütlerde bulunan ilk ülke oldu. Bu girişim Suudi Arabistan ve ardından ittifakın diğer birçok üyesi tarafından desteklendi.
OPEC+, kotaları Ağustos 2022 seviyesini günlük 2 milyon varil altında belirleyerek 2023 yılında petrol üretimini azaltıyor. Kotalar 2024 yılı başından itibaren günde 1,4 milyon varil daha azaltılacak. Aralarında Rusya ve Suudi Arabistan’ın da bulunduğu bir dizi OPEC+ ülkesi, 2024 yılı sonuna kadar geçerli olmak üzere toplam 1,66 milyon varillik kotaları aşan gönüllü kesintiler uyguluyor.
Buna ek olarak Suudi Arabistan üretimini günlük 1 milyon varil daha azaltırken Rusya da ihracatını günde 300 bin varil azaltıyor. Bu önlemler 2024’ün ilk çeyreğinde diğer OPEC+ ülkelerinin gönüllü üretim kesintileriyle günlük 700 bin varil olarak tamamlanacak ve Rusya ihracat kesintilerini 500 bine çıkaracak.
Rusya Doğrudan Yatırım Fonu Başkanı Kirill Dmitriyev, OPEC+ anlaşması hakkında konuşurken, OPEC+ anlaşmasının Rus bütçesine 30 trilyon ruble getirdiğini ve bunun yurtdışında dondurulan Rus varlıklarından daha fazla olduğunu söyledi.
Rekor yaptırımlar
Rusya üzerindeki yaptırım baskısı makul sınırları çoktan aşmış durumda. Rusya parlamento alt kanadı Devlet Duması Başkanı Vicheslav Volodin, Rusya’ya karşı yürürlükte olan 18.772 yasadışı kısıtlayıcı tedbir saydı.
AB ve G7 ülkeleri aralık ayında bu yılın en yüksek profilli kararını alarak 12. yaptırım paketine Rus elmaslarının ithalatının yasaklanmasını da dahil etti. Ancak piyasa, bu yaptırımın 2022’de Rusya’nın petrol fiyatlarına getirdiği tavan gibi işe yaramayacağına emin çünkü Rusya’nın bütçesi rekor gelir toplamaya devam etti.
Yaptırımların tek belirgin sonucu, Rusya’nın dost ülkelerle işbirliğinin ve ticaretinin artması ve yerleşim birimlerinin ulusal para birimlerine geçmesi oldu. Gümrük yetkilileri Hindistan, İran, Türkiye ve tabii ki otomobil endüstrisi Rusya pazarında lider konuma gelmiş olan Çin ile rekor ticaret cirosu kaydetti.
